WSTĘP Polska we wrześniu 1939 roku, po klęsce w konfrontacji z przygniatającymi siłami trzech agresorów: Niemiec, Słowacji i ZSRR, mimo zajęcia całości terytorium przez ich armie, nie zeszła z pola walki, nie przestała być sojusznikiem antyniemieckiej koalicji, ani na moment nie porzuciła myśli o kontynuowaniu walki o odzyskanie niepodległości, suwerenności i wolności. Ani polski rząd, ani władze wojskowe nie podpisały żadnego aktu kapitulacji, stając u boku sojuszników, Francji i Wielkiej Brytanii, do dalszej walki. Zadanie podjęcia dalszej walki z okupantami stanęło nie tylko przed naczelnymi władzami państwa i armii, za-danie to podjąć musieli wszyscy Polacy, całe społeczeństwo, cały naród, którego wola walki i ostatecznego pokonania wrogów nigdy nie została złamana. Nikt spośród polskiego kierownictwa politycznego ani wojskowego nawet przez moment nie dopuszczał myśli, iż wytworzony stan rzeczy można uznać za trwały, nikt nie dopuszczał myśli o możliwości pogodzenia się z tragicznym losem. Kontynuowanie walki zbrojnej stawało się wówczas koniecznością dziejową. Było ponadto widomym znakiem, że Polska – jako państwo – nie przestała istnieć. Uosobieniem tej walki były naczelne władze cywilne i wojskowe na obczyźnie oraz odtworzone, najpierw u boku Francji, a następnie Wielkiej Brytanii, Polskie Siły Zbrojne, które na lądzie, morzu i w powietrzu dokumentowały polską obecność w obozie aliantów przez cały okres drugiej wojny światowej. Nadrzędnym celem władz polskich na obczyźnie był maksymalny udział Polski w wojnie u boku aliantów, udział, który w efekcie doprowadzić miał do wyzwolenia okupowanego kraju. Podstawami formalno-prawnymi odbudowy i rozbudowy Polskich Sił Zbrojnych u boku sojuszników francuskiego i brytyjskiego były umowy polityczno- -wojskowe oraz porozumienia zawierane między rządem polskim a rządami sojuszniczymi: — 4 września 1939 roku został podpisany polityczny układ interpretacyjny do polsko-francuskiego sojuszu z 1921 roku. Układ ze strony polskiej podpisał ambasador Juliusz Łukasiewicz, ze strony francuskiej minister spraw zagranicznych Georges Bonnet. — 9 września 1939 roku zawarta została międzyrządowa umowa polsko-francuska w sprawie utworzenia we Francji jednej polskiej dywizji. Umowę podpisali ambasador Juliusz Łukasiewicz i premier Francji Edouard Daladier. — W rozwinięciu umowy z 9 września 1939 roku i w wyniku rozmów polsko-francuskich, 21 września 1939 roku został podpisany protokół wykonawczy do umowy z 9 września 1939 roku. 8 WSTĘP — 25 października 1939 roku odbyła się w Paryżu polsko-francusko-brytyjska konferencja w sprawie użyia personelu polskiego lotnictwa. Delegacji pol-skiej przewodniczył generalny inspektor lotnictwa, gen. Józef Zając, delega-cji francuskiej pierwszy zastępca szefa sztabu armii powietrznej, gen. Jean C. Romatet, delegacji brytyjskiej przedstawiciel brytyjski w komitecie studiów francusko-brytyjskich, gen. Douglas Claude Evill. — 18 listopada 1939 roku w Londynie podpisana została polsko-brytyjska umowa morska, jako formalna podstawa współpracy polskich okrętów z bry-tyjską marynarką wojenną. Umowę podpisał ze strony polskiej ambasador Edward Raczyński, ze strony brytyjskiej podsekretarz stanu Foreign Office, Alexander George Cadogan. — 4 stycznia 1940 roku została zawarta umowa wojskowa między Polską a Francją. Umowa ta powoływała się na umowy polsko-francuskie z roku 1921 i 1925 oraz na protokół z 4 września 1939 roku, a jednocześnie umarzała umowę z 9 września. W generalnych założeniach zapewniała wykonanie pol-skich planów odbudowy i rozbudowy Polskich Sił Zbrojnych. Tego samego dnia podpisana została umowa w sprawie polskich sił powietrznych. Umowę tę podpisali premierzy Władysław Sikorski i Edouard Daladier. — 17 lutego 1940 roku podpisana została umowa techniczna dotycząca odtwo-rzenia polskich sił powietrznych we Francji. Umowę podpisał ze strony pol-skiej gen. Władysław Sikorski, jako minister Spraw Wojskowych, ze strony francuskiej minister lotnictwa Republiki Francuskiej, Guy La Chambre. — W związku z konferencją lotniczą z 25 października 1939 roku, 28 maja 1940 roku premier Winston Churchill przesłał gen. Władysławowi Sikorskiemu poprawione memorandum i projekt umowy dotyczący tworzenia polskich jednostek lotniczych w ramach lotnictwa brytyjskiego. Projekt ten gen. Si-korski podpisał 11 czerwca 1940 roku. Na podstawie tych umów przystąpiono do odtwarzania i rozbudowy sił zbroj-nych. Pracami tymi kierowały centralne władze wojskowe, których struktura przyjęta w listopadzie 1939 roku wyglądała w ogólnym zarysie następująco: Na-czelny Wódz, Ministerstwo Spraw Wojskowych (od października 1942 roku Mi-nisterstwo Obrony Narodowej), Sztab Naczelnego Wodza. Żołnierze polscy na Zachodzie walczyli na trzech teatrach działań wojen-nych: północnoeuropejskim (w 1940 r. i w latach 1944–1945), zachodnioeuro-pejskim (w 1940 r. i w latach 1944–1945) oraz na śródziemnomorskim (w latach 1940–1942 w Afryce Płn. i w latach 1944–1945 we Włoszech). Przez cały okres drugiej wojny światowej działały one w składzie wojsk sojuszniczych, obok wojsk francuskich, brytyjskich, amerykańskich, australijskich, nowozelandzkich, czechosłowackich, hinduskich, kanadyjskich, północno-afrykańskich. Nigdy nie wystąpiły w całości i na samodzielnym kierunku operacyjnym. Jednostki PSZ na Zachodzie uczestniczyły w najważniejszych bojach na frontach zachodniej Eu-ropy i w Afryce. Istotą polskiego wysiłku mobilizacyjnego na obczyźnie w latach WSTĘP 9 drugiej wojny światowej jest fakt, że naród polski pozbawiony własnego teryto-rium, mimo klęski poniesionej we wrześniu 1939 roku, mimo wielu piętrzących się trudności i przeszkód, zdołał powołać pod broń ponad 300 000 żołnierzy. Wy-stawienie tak wielkich sił zbrojnych na obcej ziemi jest faktem nieznanym w hi-storii. Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, walcząc na licznych fron-tach II wojny światowej, nie żałowali krwi i własnego życia. Walczyli bowiem nie tylko o odzyskanie, utraconej w 1939 roku niepodległości, walczyli również o fizyczne przetrwanie narodu, stawiającego czoła dwóm zbrodniczym syste-mom, dwóm współpracującym w likwidacji Polski i wszelkich przejawów polskości agresorom. Kiedy zakończyły się działania wojenne w Europie i kiedy mocarstwa zachodnie 5 lipca 1945 roku cofnęły uznanie rządu polskiego w Londynie, żołnierze polscy przeżywali wielki dramat. Żadna z polskich jednostek, poza dwoma Zgrupowaniami Piechoty we Francji, nie powróciła do Polski. Do kraju powróciło indywidualnie przeszło 122 000 żołnierzy, pozostali wybrali los emigrantów, wyjeż-dżając m.in. do Ameryki, Australii, Afryki Południowej, inni osiedlili się przede wszystkim na terenie Francji, Wielkiej Brytanii, Holandii, Belgii i Niemiec. Ramy chronologiczne pracy wynikają z jej zakresu problemowego. Cezurę otwierającą stanowi wrzesień 1939 roku, kiedy to do sojuszniczej Francji docie-rają pierwsze grupy żołnierzy polskich wydostający się z internowania, w większości z Rumunii i z Węgier. Wówczas też w Paryżu dochodzi do odbudowy polskich naczelnych władz cywilnych i wojskowych, zaczyna się też żmudny i skomplikowany proces odtwarzania Wojska Polskiego. Cezurę końcową sta-nowi rok 1945, kiedy to kończą się działania wojenne oddziałów Polskich Sił Zbrojnych. W pracy Największe bitwy lądowe żołnierza polskiego na Zachodzie w latach 1940–1945 autor przedstawia: — działania polskich naczelnych władz cywilnych i wojskowych na rzecz tworzenia oddziałów wojskowych we Francji od jesieni 1939 roku do wiosny 1940 roku, następnie u boku sojusznika brytyjskiego od czerwca 1940 roku do maja 1945; — formalno-prawne podstawy tworzenia jednostek polskich we Francji i w Wielkiej Brytanii; — wysiłek organizacyjno-mobilizacyjny i okoliczności powstawania poszczególnych jednostek wojskowych; — udział w działaniach bojowych największych oddziałów polskich na Zachodzie. Zgodnie z tytułem główną uwagę w niniejszej pracy autor skoncentrował na organizacji, przygotowaniach i udziale największych jednostek polskich w wal-kach na frontach Europy Zachodniej. Przedstawiony został udział jednostek polskich w obronie Francji (1. Dywizji Grenadierów w Lotaryngii, 2. Dywizji Strzel-ców Pieszych w Alzacji i Jurze; 10. Brygady Kawalerii Pancernej w Szampanii i Burgundii, walki Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich i polskiej Marynarki Wojennej w obronie Norwegii, SBSP w obronie reduty bretońskiej) oraz działania bojowe oddziałów PSZ u boku Wielkiej Brytanii (Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich w obronie Tobruku; 2. Korpus Polski na froncie włoskim, szlak wojenny 1. Dywizji Pancernej, 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa w operacji Market Garden). Celem niniejszego opracowania jest ukazanie największych osiągnięć bojowych żołnierza polskiego na Zachodzie w działaniach lądowych na frontach II wojny światowej. Przedmiotem badań realizowanych przez autora był proces organizacji i szeroko pojętych przygotowań oddziałów polskich na Zachodzie do udziału w działaniach bojowych oraz sam ich udział w walkach na frontach II wojny światowej. Główny problem/pytanie badawcze zostało sformułowane następująco: — Jak przebiegał proces organizacji, przygotowań do działań bojowych i udział w walkach lądowych największych jednostek polskich na Zachodzie w latach II wojny światowej? W celu rozwiązania tak określonego problemu/pytania głównego autor wy-generował następujące problemy/pytania szczegółowe: — Jak wyglądały działania polskich naczelnych władz cywilnych i wojskowych na rzecz odtworzenia Wojska Polskiego po klęsce wrześniowej 1939 roku? — Jakie były podstawy formalno-prawne organizacji oddziałów polskich na obczyźnie (Francja, Wielka Brytania)? — Jak przebiegała organizacja jednostek polskich we Francji od jesieni 1939 roku do wiosny 1940 roku? — Jaki był udział Wojska Polskiego w obronie Francji w 1940 roku? — Jak przebiegała organizacja i udział Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich w bitwie o Narwik? — Jak przebiegała organizacja i udział Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w obronie Tobruku? — Jak przebiegała organizacja Polskich Sił Zbrojnych na Wyspach Brytyjskich? — Jak przebiegała organizacja i udział 1. Dywizji Pancernej w walkach na tere-nie Europy Zachodniej? — Jak przebiegała organizacja i udział w walkach 2. Korpusu Polskiego na froncie włoskim? — Jak przebiegała organizacja i udział 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej w operacji Market Garden? Na podstawie dotychczasowych wieloletnich kwerend i badań naukowych nad dziejami Wojska Polskiego we Francji i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie autor uważa, że żołnierze polscy, walcząc ofiarnie u boku sojuszników Wojska Polskiego we Francji i na Zachodzie, wnieśli istotny wkład w końcowe zwycię-stwo aliantów w II wojnie światowej. Dominującym sposobem badań nad przyjętą problematyką były badania źródłowe w Instytucie Polskim i Muzeum im. Gen. Sikorskiego w Londynie, Instytucie Józefa Piłsudskiego w Londynie oraz Muzeum Maczka w Bredzie. Kwerendy tam przeprowadzone pozwoliły na pozyskanie szerokiego materiału pod-danego następnie postępowaniu badawczemu. Autor przeprowadził również szeroką kwerendę i krytyczną analizę aktualnego stanu wiedzy na temat działań bo-jowych Polskich Sił Zbrojnych, uwzględniając zasadniczy kompleks prac obej-mujących tę problematykę, w tym cały szereg publikacji najnowszych, zarówno autorów polskich, jak i obcych. Postępowanie badawcze oparte było o ogólnie znane i przyjęte w naukach humanistycznych metody badawcze, w szczególności metody właściwe dla dyscypliny naukowej historia. Dotychczasowy stan badań nad dziejami Wojska Polskiego we Francji oraz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie obejmuje szeroki wachlarz obszarów ba-dawczych, w szczególności dzieje polityczne, działalność naczelnych władz cy-wilnych i wojskowych Rzeczypospolitej na obczyźnie po klęsce wrześniowej 1939 roku, działalność mobilizacyjno-organizacyjną we Francji, następnie od wiosny 1940 roku w Wielkiej Brytanii. W polskiej historiografii wojskowej, poza dwoma pracami o charakterze syntez, tj. Polski czyn zbrojny w drugiej wojnie światowej, t. 2: Walki formacji polskich na Zachodzie 1939–1945, Warszawa 1981 oraz Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, t. 2: Kampanie na obczyźnie, Lon-dyn 1975, nie ma prac poświęconych w całości walkom jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie na frontach II wojny światowej. Mamy stosunkowo bo-gatą literaturę dotyczącą udziału poszczególnych jednostek w bitwach. Tytułem przykładu warto w tym miejscu niewątpliwie wymienić pracę Zbigniewa Wawra Monte Cassino. Walki 2. Korpusu Polskiego, Warszawa 2009, pracę Trzecia Dy-wizja Strzelców Karpackich, red. M. Młotek, Londyn 1978, Tadeusza Paneckiego Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, Warszawa 2010, Władysława Deca Narwik i Falaise, Warszawa 1958, Tadeusza Czaka, Józefa Smolińskiego 1. Dywizja Grenadierów w kampanii francuskiej 1940 roku, Warszawa 1998, Jó-zefa Smolińskiego 2 Dywizja Strzelców Pieszych. Francja. Szwajcaria, War-szawa 1992 czy Franciszka Skibińskiego Pierwsza pancerna, Warszawa 1970. Niewątpliwie w polskiej historiografii wojskowej widoczny jest pewien niedosyt prac ukazujących w zsyntetyzowany sposób genezę największych jednostek PSZ na Zachodzie i ich wojenny wysiłek w walkach na frontach II wojny światowej. Praca Największe bitwy lądowe żołnierza polskiego na Zachodzie w latach 1940–1945 obejmuje genezę największych Związków Taktycznych WP we Fran-cji i PSZ na Zachodzie oraz ich udział w kilku największych bitwach lądowych II wojny światowej, od udziału w walkach w obronie Francji w 1940 roku po zwycięski marsz 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka od Normandii (li-piec 1944) do Wilhelmshaven (maj 1945). Część pierwsza, zatytułowana W obronie Francji, poświęcona jest udziałowi Wojska Polskiego w obronie Francji. Autor przedstawia tutaj podstawy formalno-prawne organizacji jednostek polskich we Francji, ich organizację oraz udział w działaniach wojennych wiosną 1940 roku w obronie Francji, po agresji niemieckiej. W części tej znajduje się również organizacja i udział Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskiej w bitwie o Narwik. Część druga, U boku sojusznika brytyjskiego, została poświęcona na ukazanie okoliczności odtwarzania jednostek polskich we współpracy z Wielką Brytanią, organizacji jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Wyspach Brytyjskich i na Bli-skim Wschodzie oraz ich udział w walkach w Afryce Północnej i na frontach Europy Zachodniej. Autor odtwarza organizację i udział Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w obronie Tobruku, organizację i udział 2. Korpusu Polskiego w walkach we Włoszech, organizację i udział 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej w operacji Market Garden, organizację i udział 1. Dywizji Pancernej w walkach w Europie Zachodniej.

TematykaHistoria Archeologia

AutorzyJerzy Zuziak

WydawnictwoUniwersytet Jana Długosza w Częstochowie

Rok wydania2021

ISBN9788366536500