Książka Wacława Forajtera pt. „Kolonizator skolonizowany. Przypadek Sygurda Wiśniowskiego” skupia się na kwestii już rozpoznanej, nieomówionej jednak w wystarczającym stopniu w tekstach z zakresu rodzimej humanistyki. Chodzi o analizę różnego rodzaju idei, które w XIX wieku wpłynęły na to, w jaki sposób podróżujący Polacy postrzegali odmienne, szczególnie egzotyczne kultury, a więc pośrednio dotyczy tego, jak definiowali samych siebie wobec państw Zachodu i Rosji. Wiśniowski, który w trakcie wieloletnich włóczęg po świecie zwiedził niemal pół globu, jest w tym zakresie przypadkiem szczególnie kształcącym. Jego opowieści bowiem, z jednej strony, akcentują nostalgiczne przywiązanie do konserwatywnego, postszlacheckiego modelu polskości, z drugiej zaś – promują wartości nowoczesnego kapitalizmu: indywidualny wysiłek, znaczenie własności prywatnej, modernizację jako konieczność niszczenia/burzenia. Powieści i reportaże pozytywistycznego wagabundy cechują się także wyjątkową chłonnością na dominujące wówczas języki wiedzy i filozofii (ewolucjonizm, progresywizm, liberalizm, dyskurs rasowy), co, w połączeniu z fabułami osadzonymi na antypodach cywilizowanego świata z całą ich specyfiką, stworzyło nową jakość w literaturze polskiej lat 70. XIX wieku. Praca Forajtera podejmuje także problem niekonsekwencji pisarza wobec zjawisk kolonializmu i kolonizacji. Wiśniowski gwałtownie potępiał półniewolniczy model pracy i hierarchie rasowe obowiązujące w koloniach. Jednocześnie, będąc przekonanym o wyższości cywilizacji europejskiej nad innymi kulturami, nie sformułował jednoznacznej oceny procesów, które doprowadziły do upadku rdzennych mieszkańców Australii i Ameryki Północnej, a nawet popierał bezpardonową ekspansję białych osadników i hodowców. By szczegółowo rozpatrzyć wymienione kwestie, autor pracy posługuje się narzędziami z zakresu teorii postkolonialnej, historii idei, antropologii i literaturoznawstwa, dlatego może ona zostać wykorzystana zarówno na akademickich zajęciach z „historii literatury pozytywizmu”, jak i stanowić zachętę do pogłębionej refleksji na temat specyfiki polskiej kultury jako takiej.

TematykaLiteratura piękna

AutorzyWacław Forajter

WydawnictwoWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Rok wydania2014

ISBN978-83-226-2383-1