Publikacja zawiera dokumenty opisujące zbrodnię pomorską 1939 – czyli eksterminację polskiej ludności cywilnej, pacjentów szpitali psychiatrycznych oraz ludności żydowskiej na terenie 23 powiatów przedwojennego województwa pomorskiego w pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej. Tom I dotyczy powiatów: morskiego (z powiatem miejskim Gdynia), kartuskiego, kościerskiego, tczewskiego, starogardzkiego, świeckiego, chojnickiego, tucholskiego i sępoleńskiego. Dokumenty pochodzą przede wszystkim z dwóch źródeł: akt śledztw prowadzonych przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku wraz z Referatem Śledczym w Bydgoszczy oraz akt śledztw Centrum Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu koło Stuttgartu. Pierwsze pozwalają poznać perspektywę ofiar, drugie – sprawców. Dokumenty zebrane w tomie obrazują terror niemiecki we wszystkich powiatach przedwojennego województwa pomorskiego oraz pokazują jego wyjątkowość w skali całej okupowanej Polski. Masowe egzekucje nie były jednorazowymi masakrami, które wydarzyły się w kilku miejscach, ale objęły cały obszar Pomorza Gdańskiego i Kujaw. Zbrodnia pomorska 1939 stanowiła element niemieckiej polityki okupacyjnej, której celem było „odpolszczenie” (Entpolonisierung) polskiego Pomorza i przeobrażenie go w „rasowo czyste” Prusy Zachodnie. Jej istotnym elementem była eksterminacja pacjentów szpitali psychiatrycznych i pomorskich Żydów. Po nieudanej dziewiętnastowiecznej próbie germanizacji tego obszaru niemieccy narodowi socjaliści – wykorzystując miejscowych Niemców zgrupowanych w oddziałach Selbstschutzu – dokonali fizycznego zniszczenia części polskiej grupy narodowej. Publikacja dokumentów to oddanie głosu uczestnikom wydarzeń, często niedoszłym ofiarom, którym udało się zbiec lub przeżyć egzekucję, a także rodzinom zamordowanych, które opisują indywidualny los swoich bliskich. Makrohistoryczna narracja o XX wieku – „wieku ludobójstwa” – zbudowana jest z regionalnych narracji mikrohistorycznych. Zbyt rzadko dotychczas korzystano z tego materiału historycznego w aspekcie szerszym niż regionalny. Mamy nadzieję, że publikacja pozwoli mówić – w większym stopniu niż do tej pory – o totalitaryzmie i ludobójstwie XX wieku przez pryzmat zbrodni pomorskiej 1939.

TematykaHistoria Archeologia

AutorzyTomasz CeranMonika TomkiewiczMazanowska Izabela

WydawnictwoInstytut Pamięci Narodowej

Rok wydania2025

ISBN978-83-8376-279-1