Elementy kresowe w powieściach cyklu litewskiego stanowią drugą część Studiów nad językiem Józefa Weyssenhoffa (część pierwsza: Język młodzieńczej korespondencji do Konstantego Marii Gorskiego, Kielce 2019, dotyczyła charakterystycznych zjawisk językowych obecnych w prywatnych listach przyszłego pisarza kierowanych w latach szkolnych i uniwersyteckich do kuzyna i serdecznego przyjaciela). Tym razem przedmiotem działań badawczych stały się różnego rodzaju zjawiska peryferycznej odmiany polszczyzny zwanej północnokresową utrwalone w trzech utworach literackich piewcy historycznych Kresów Wschodnich (Unia, Sobol i panna, Puszcza). Wybrane powieści stanowią wiarygodne źródło wiedzy o terytorialnym wariancie polszczyzny północnokresowej. Utrwalone w nich fakty językowe są nie tylko świadectwem regionalnej odmiany polszczyzny usytuowanej na dawnych Kresach Północno-Wschodnich, ale też dostarczają informacji na temat chronologii niektórych właściwości (gramatycznych i leksykalno-semantycznych), pozwalają zweryfikować i niejednokrotnie uzupełnić dostępne opisy zjawisk kresowych. Trzon rozprawy stanowi więc charakterystyka regionalnych właściwości północnokresowych wynotowanych z badanych tekstów literackich. Znalazły się tu zjawiska językowe dotyczące wszystkich podsystemów języka: fonetyczne, fleksyjne, składniowe, słowotwórcze i leksykalne. Działania badawcze obejmowały: opis, omówienie funkcji pełnionych w utworach oraz ocenę autentyczności (w oparciu o odpowiednią literaturę przedmiotu) wynotowanych faktów językowych. Na podstawie zebranego i scharakteryzowanego materiału można wysnuć następujące wnioski ogólne: – o tym, które właściwości pisarz uznawał za typowe dla północnokresowej odmiany polszczyzny, świadczy sposób prowadzenia stylizacji językowej oraz umieszczane bezpośrednio w tekście zasadniczym lub przypisach dodatkowe odautorskie objaśnienia; –literacki przekaz Weyssenhoffa odwzorowujący jakość, społeczne zróżnicowanie i charakterystyczne cechy polszczyzny północnokresowej drugiej połowy XIX i początków XX w. ma wartość dokumentarną. Zawarty w powieściach obraz tej polszczyzny stanowi cenny materiał i źródło wiedzy na temat polszczyzny litewskiej, zwłaszcza na opisanej przez pisarza części Kowieńszczyzny i białoruskiego Polesia.

TematykaJęzykoznawstwo

AutorzyMagdalena Płusa

WydawnictwoUniwersytet Jana Kochanowskiego

Rok wydania2024

ISBN978-83-8377-001-7