Mieszkańcy miast, bez względu na uwarunkowania historyczne, w których przyszło im żyć, uważali władze miejskie za zobligowane do zapewnienia porządku i bezpieczeństwa w ich granicach administracyjnych. W miarę upływu czasu oczekiwania te były coraz większe, a możliwości wyrażenia niezadowolenia z działania włodarzy miasta rosły. W drugiej połowie XIX w. w Galicji w warunkach uzyskanej autonomii służyły temu przede wszystkim wybory władz samorządowych oraz prasa lokalna i krajowa, na łamach której wyrażano opinie o poczynaniach władz. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie, jakie działania podejmowały władze samorządowe znaczniejszych miast Galicji Zachodniej, aby te potrzeby zaspokoić i zapewnić gminom sprawne, bezpieczne i wygodne dla ich mieszkańców funkcjonowanie. W Rozdziale I scharakteryzowane zostały etapy kształtowania się samorządu gminnego w monarchii austro-węgierskiej i Galicji, czego wyrazem były ustawy: gminna krajowa z 12 sierpnia 1866 r. wraz z ordynacją wyborczą dla gmin w Królestwie Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim oraz gminna z 13 marca 1889 r. dla znaczniejszych miast Galicji. W miarę upływu czasu praktyka korygowała zasady funkcjonowania gmin, które wypracowywały własne metody postępowania, a w swoich działaniach były coraz sprawniejsze i skuteczniejsze. Chociaż więc obowiązujący system prawny nie był idealny, obraz gminy, najczęściej wiejskiej, która nie radzi sobie z ciężarem nałożonych na nią obowiązków, powstały w pierwszych latach funkcjonowania samorządu, nie odpowiadał prawdzie szczególnie w odniesieniu do gmin miejskich i do okresu późniejszego. Rozdział II poświęcony został charakterystyce potencjału demograficznego i ekonomicznego badanych ośrodków oraz korektom ich granic administracyjnych. Symbolem zarówno władzy samorządowej, jak i statusu gminy był ratusz lub inny budynek, w którym władze miejskie znajdowały siedzibę. Chociaż prawnie jedenaście miast Galicji Zachodniej stanowiło jedną kategorię, w praktyce różniły się liczbą ludności, powierzchnią i wysokością dochodów, a dysproporcje te niekiedy przybierały znaczny rozmiar. W Rozdziale III omówiono organizację władz miejskich, to jest funkcjonowanie rad miejskich oraz rozwój aparatu urzędniczego, który wynikał z przyrostu zadań realizowanych przez władze samorządowe. Po pokonaniu początkowych trudności związanych z organizacją samorządu miejskiego znaczniejsze miasta Galicji Zachodniej dysponowały odpowiednimi, chociaż przeważnie skromnymi warunkami do zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego w gminie. Rozdział IV poświęcony został kwestiom bezpieczeństwa osobistego oraz mienia mieszkańców gminy i służbom, które je zapewniały, czyli policji miejskiej i straży pożarnej. Początkowo służby te liczyły niewielu członków, a zakres ich obowiązków, szczególnie policji miejskiej, był duży i różnorodny. W miarę upływu czasu postępowała specjalizacja służb, a świadomość, iż działają dla dobra publicznego i należy podporządkowywać się poleceniom ich funkcjonariuszy, wzrastała. W rezultacie w przededniu pierwszej wojny światowej poziom bezpieczeństwa mieszkańców gminy znacznie wzrósł. Kwestie związane z kodyfikacją przepisów budowlanych oraz wprowadzaniem ich w życie, a także z rozwojem infrastruktury miejskiej scharakteryzowane zostały w Rozdziale V. Ożywiony ruch budowlany oraz działania mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa pożarowego spowodowały przeobrażenia w wyglądzie miast, z których część zyskała wielkomiejski szyk, co prawda często ograniczony jedynie do centrum. Jednak niekiedy przeobrażenia te niekorzystnie zmieniły historyczny układ zabudowy. O zagadnieniach dotyczących komunikacji na obszarze gminy traktuje Rozdział VI. Udział gmin w tworzeniu prawa dotyczącego przepisów ruchu drogowego, w tym dla nowych środków transportu, był istotny. Nie ustawały one również w wysiłkach, aby budować nowe i utrzymywać w należytym stanie istniejące drogi. Troszczyły się również o drogi kolejowe i wodne, odnosząc większe sukcesy w przypadku tych pierwszych. W Rozdziale VII omówiono organizację wymiany handlowej, której głównym celem było zaspokojenie podstawowych potrzeb mieszkańców gminy. Władze miejskie urządzały place targowe, na które stopniowo przenoszono handel z centrum miasta, opracowywały regulaminy targowe i egzekwowały ich przestrzeganie, unowocześniały rzeźnie, rzadziej decydowały się na budowę hal targowych. W swoich działaniach starały się uwzględniać interesy zarówno kupujących, jak i sprzedających. Kwestie utrzymania czystości w mieście miały istotne znaczenie ze względów epidemiologicznych. Poświęcono im Rozdział VIII, w którym omówiono działalność komisji sanitarnych, uchwalane przez rady miejskie regulaminy czystości i porządku w mieście, praktyczne działania na rzecz utrzymania porządku, tworzenie nowych cmentarzy oraz grzebowisk dla zwierząt, a także upiększanie miast. Starano się również o podnoszenie poziomu świadomości obywatelskiej i zrozumienie dla konieczności przestrzegania przepisów porządkowych dla dobra wszystkich mieszkańców gminy. Modernizacja infrastruktury miejskiej, a szczególnie wprowadzenie oświetlenia gazowego, a później elektrycznego, zaprowadzenie wodociągów i kanalizacji na przełomie XIX i XX w. stało się koniecznością, którą wymusił, a jednocześnie umożliwił postęp techniczny. Zagadnienia te zostały omówione w Rozdziale IX.

TematykaHistoria Archeologia

AutorzySabina Rejman

WydawnictwoWydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego

Rok wydania2013

ISBN978-83-7338-870-3